ابن‌درهم ابواسماعیل ازرق حماد بن زیدابواسماعیل حمّاد بن زید بن درهم، محدّث بصری، یکی از شخصیت‌های ابن‌درهم می‌باشد؛ اِبْن‌ِ‌دِرْهَم، عنوان افراد خاندانی از عالمان و قضات مالکی که در سده‌های ۲ تا ۴ق/۸ تا ۱۰م در عراق می‌زیسته‌اند. ۱ - معرفی اجمالیابواسماعیل حمّاد بن زید بن درهم، معروف به ازرق (۹۸- ۱۷۹ق/۷۱۶- ۷۹۵م)، محدّث بصری می‌باشد. او نخست شغل بزازی داشت، اما پس از چندی به فراگیری علم روی آورد. [۱]
قاضی عیاض، ترتیب المدارک، ج۲، ص۵۵۹، احمد بکیر محمود، بیروت، ۱۳۸۷ق/۱۹۶۷م.
۲ - منزلت علمیدر مورد منزلت علمی حماد گفته شده که مالک بن انس در حجاز، حماد بن زید در بصره، سفیان ثوری در کوفه و اوزاعی در شام پیشوایان حدیث و فقه زمان خود بوده‌اند. [۲]
ابن ابی‌حاتم، تقدمة المعرفة لکتاب الجرح و التعدیل، ج۱، ص۱۷۶-۱۷۷، حیدرآباد دکن، ۱۳۷۱ق/ ۱۹۵۲م.
حتی بعضی حماد را برتر دانسته‌اند. [۴]
ذهبی، محمد، سیر اعلام النبلاء، ج۷، ص۴۶۰، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
علمای رجال او را از ثقات شمرده و نوشته‌اند که ۴ هزار حدیث در حافظه داشته است. [۶]
عجلی، محمد، تاریخ الثقات، ج۱، ص۱۳۰-۱۳۱، به کوشش عبدالمعطی قلعجی، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۴م.
[۷]
ابن‌معین، يحيى، معرفة الرجال، ج۱، ص۹۴، به کوشش محمد کامل القصّار، دمشق، ۱۴۰۵ق/ ۱۹۸۵م.
[۸]
ابن‌معین، يحيى، معرفة الرجال، ج۱، ص۱۰۸، به کوشش محمد کامل القصّار، دمشق، ۱۴۰۵ق/ ۱۹۸۵م.
او چون نابینا بود، از حفظ حدیث می‌گفت. ۳ - مشایخاز مشایخ وی کسانی چون ایوب سختیانی، هشام بن عروه و عمرو بن دینار قابل ذکرند. [۱۰]
ابن‌معین، یحیی، التاریخ، ج۴، ص۲۱۴، به کوشش احمد محمد نور سیف، مکة المکرمة، ۱۳۹۹ق/ ۱۹۷۹م.
[۱۱]
ابن‌منجویه، احمد، رجال صحیح مسلم، ج۱، ص۱۵۶، به کوشش عبدالله لینی، بیروت، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۷م.
طوسی او را از اصحاب امام صادق (علیه‌السلام) شمرده است. وی با اینکه از اقران مالک بن انس بود، از او روایت کرده است. [۱۳]
قاضی عیاض، ترتیب المدارک، ج۱، ص۲۵۷، احمد بکیر محمود، بیروت، ۱۳۸۷ق/۱۹۶۷م.
نام‌های مشایخ وی را ابن‌منجویه، [۱۴]
قاضی عیاض، ترتیب المدارک، ج۱، ص۲۵۷، احمد بکیر محمود، بیروت، ۱۳۸۷ق/۱۹۶۷م.
مزی و ذهبی [۱۶]
ذهبی، محمد، سیر اعلام النبلاء، ج۷، ص۴۵۷، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
به تفصیل آورده‌اند، و از راویان وی می‌توان عبدالله بن مبارک، عبدالرمان بن مهدی، سفیان بن عیینه، وکیع، خلف بن هشام بزّاز و یحیی بن سعید قطان را یاد کرد. [۱۷]
ابن‌سعد، محمد، الطبقات الکبری، ج۷، ص۳۴۲- ۳۴۸، به کوشش احسان عباس، بیروت، دارصادر.
[۱۹]
مزی، یوسف، تهذیب الکمال، ج۷، ص۲۴۲- ۲۴۵، به کوشش بشار عوّاد معروف، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
[۲۰]
ذهبی، محمد، سیر اعلام النبلاء، ج۷، ص۴۵۷- ۴۵۸، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
۴ - عقیدهاز نظر عقیده، ابن‌سعد [۲۱]
ابن‌سعد، محمد، الطبقات الکبری، ج۷، ص۲۸۶، به کوشش احسان عباس، بیروت، دارصادر.
او را عثمانی خوانده و در روایتی از وی آمده که هر کس قائل به فضل علی (علیه‌السلام) بر عثمان باشد، در حقیقت قائل به خیانت اصحاب پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) است. حماد بن زید با معتقدان به خلق قرآن و قَدَر مخالف بود و با ابوحنیفه و قیاس تا آن‌جا مخالفت داشت که وقتی خبر وفات او را شنید، خدای را سپاس گفت. [۲۳]
ابن‌معین، یحیی، التاریخ، ج۴، ص۱۸۸، به کوشش احمد محمد نور سیف، مکة المکرمه، ۱۳۹۹ق/ ۱۹۷۹م.
[۲۴]
ابن‌معین، یحیی، التاریخ، ج۴، ص۳۲۷، به کوشش احمد محمد نور سیف، مکة المکرمه، ۱۳۹۹ق/ ۱۹۷۹م.
احادیث و روایات حماد در صحاح اهل سنت مانند صحیح بخاری، صحیح مسلم، [۲۹]
ابن‌منجویه، احمد، رجال صحیح مسلم، ج۱، ص۲۱، به کوشش عبدالله لینی، بیروت، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۷م.
[۳۰]
ابن‌منجویه، احمد، رجال صحیح مسلم، ج۱، ص۲۳، به کوشش عبدالله لینی، بیروت، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۷م.
[۳۱]
ابن‌منجویه، احمد، رجال صحیح مسلم، ج۱، ص۲۷، به کوشش عبدالله لینی، بیروت، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۷م.
سنن ترمذی و دیگر کتب حدیث چون مسند احمد، سنن دارمی و سنن دارقطنی نقل شده است.همچنین ابن ابی‌حاتم، [۳۶]
ابن ابی‌حاتم، تقدمة المعرفة لکتاب الجرح و التعدیل، ص۱۷۸-۱۸۱، حیدرآباد دکن، ۱۳۷۱ق/ ۱۹۵۲م.
قاضی عیاض، [۳۷]
قاضی عیاض، ترتیب المدارک، ج۱، ص۸۷، احمد بکیر محمود، بیروت، ۱۳۸۷ق/۱۹۶۷م.
[۳۸]
قاضی عیاض، ترتیب المدارک، ج۱، ص۱۳۰، احمد بکیر محمود، بیروت، ۱۳۸۷ق/۱۹۶۷م.
ابن‌صلاح [۳۹]
ابن‌صلاح، عثمان، علوم الحدیث، ج۱، ص ۱۰۲، به کوشش نورالدین عتر، دمشق، ۱۴۰۴ق/۱۹۸۴م.
[۴۰]
ابن‌صلاح، عثمان، علوم الحدیث، ج۱، ص ۱۴۸، به کوشش نورالدین عتر، دمشق، ۱۴۰۴ق/۱۹۸۴م.
و ذهبی [۴۱]
ذهبی، محمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱، ص۶۹، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
[۴۲]
ذهبی، محمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱، ص۷۰، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
[۴۳]
ذهبی، محمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱، ص۲۰۶، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
[۴۴]
ذهبی، محمد، سیر اعلام النبلاء، ج۷، ص۲۰۸، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
[۴۵]
ذهبی، محمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱، ص۲۱۹، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
[۴۶]
ذهبی، محمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱، ص۲۲۲، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
اقوال و نظریات وی را در جرح و تعدیل راویان آورده‌اند.۵ - پانویس
۶ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن‌درهم»، ج۳، ص۱۱۹۵. رده‌های این صفحه : ابن درهم | محدثان بصره
|